تاریخ، فولکور تورکان

موسیقی و شمنیزم ( شامان_موسیقی)

شمن ها از آواز و ضربه زدن به طبل مخصوص خود، و نیز برخی ابزارهای موسیقی دیگر برای ارواح استفاده میکنند و در اینجا    هدف تنها موسیقی نیست ، بلکه هدایت ارواح به سمت شنوندگان است.

بعد ریتمیک موسیقی شمن ها برگرفته از ریتم های طبیعت است و به بازسازی آنها میپردازند.

شمن ها در حین انجام مراسم با ارواح مذاکره میکنند و در این راه از اروح یاریگر خود کمک میگیرند. و در سرزمین ارواح حرکت میکنند.  موسیقی در این مرحله طولانی خواهد بود و همراه با خواب مغناطیسی، صدا و شدت  و ریتم تا رسیدن به نقطه اوج خود برای اثر گذاری بر روش شخص هیپنوتیزم شده ادامه می یابد.

موسیقی میتواند توسط چند نفر اجرا میشود و شمن به کنترل موسیقی برای ارتباط میپردازد. 

را اندازی

در این مرحله مهم در از ابزارهای فلزی آویزان شدنی، مثلا زنگوله ها که به لباس شمن و یا درون طبل  آویخته شده اند استفاده میشود، همچنین با استفاده از طبل صداهای پیچیده ای برای ایجاد عالم خیال استفاده میشود.

آماده  سازی

صداهای مخصوص مانند صدای زنگوله، استفاده میشود، در این مرحله با اروحا ارتباط برقرار میشود و مرحله خطیری است.

برقراری مذاکره با ارواح و  پس فرستادن آنها به عالم ارواح

باز از زنگوله برای پس فرستادن ارواح استفاده میشود.شامان به تقلید صدای پرندگان و حیوانات برای حرف زدن با ارواح استفاده میکند.

شفا دادن

در شمنمیزم  از موسیقی برای شفادادن و به منظور هدایت انرژی ارواح به سمت فرد مریض استفاده میشود. در "تووا" از صدای ساز زهی که از یک درختان رعد و برق خورده ساخته شده اند برای شفا دادن استفاده میشود.

موسیقی شمن یا آلقیش ( در ترکی = دعا) مختص شمن است و از مکان تولد، وجود و شجره آبا و اجدادی و ریشه ذات شمن برگرفته شده است، شمن از ابزارهای مختص خود برای ارتباط با ارواح استفاده میکند. ترانه و کلمات موسیقی توسط شمن سراییده میشوند و مختص اوست. آلقیش، موسیقی ابتدایی مراسم شمنی است  و با استفاده از ضربه زدن به طبل  انجام میشود.

طبل شمنی

این طبل قاب دار یک طرفی، از خود اشیای فلزی آویزانی دارد. و توسط دو تکه چوب داخلی به صورت به علاوه نگه داشته میشود. همچنین دارای یک دسته طبل نیز هست.  چوب و پوستین این طبل خاص است. رویه طبل را با نقش و نگارهایی تزئین میکنند این نقش نگار ها نمایش دهنده، تقسیم کیهان به 3 قسمت، بالا، میانی و پایین است. شمن ها با گرم کردن طبل توسط آتش آن را به نقطه اوج مورد نظر میرسانند.  شمن ها با استفاده از حرارت، به سطح انرژی مغزی مطلوب دست می یابند، بدین طریق به میزان ضربان مطلوب خود در هر ثانیه دست می یابند. حالت فیزیکی بدن شمن با رقض همراه خوهد بود. 

پوستین طبل شمن ها گاهی پس از مرگشان بایستی پاره شوند.

Abdurrehim Heyit'in yurdu Doğu Türkistan'ı güzel bir kadına benzeterek okuduğu yırı- uygur türküsü -çraşkanda (Karşılaşınca)

indirmək üçün bağlantı

دانلود اوچون آشاغی لینک 

http://uploadkon.ir/fl/d/NzU4MjQ%3D

qızılbaş  qadın geyimi 
bunu mənə qızılbaş dostum yollayıb

لباس تورکان قیزیل باش ( خانوم)

از زمانهای دور اسپند به عنوان یک تمیز کننده هوا در بین تورکها نیز مورد استفاده بوده
همچنین مادرانمان هنگام اسپند دود کردن شعر زیر را میخواندند

اوزرلیک سن هوا سن یوز مین درده دوا سن
درد قاپیدان گیرنده سن باجادان قووراسان
اوزرلیک کؤک اؤزرلیک باشیندا بؤرک اوزرلیک
چیخیدم ساوالان داغینا دئدیم باری بیچاره

دئدی بو درده چاره، دئدی گئت اؤزرلیی سال اودا

ده بیر ایکی اوچ دؤرت بئش آلتی یئددی، قادا بالا گئددی
قوهوم اولا یاد اولا، گؤزو بو اوددا یانا
خئیرمی دیین، شرریمی دیین ..........
...........


Üzərlik əski çağlardan havanı kirliklərdən siləyici olaraq
Türklərdə onu işlədiblər
əski çağlardan analarımız üzərlik oda verəndə qoşmalar qoşub oxuyarlar

Üzərliksən həvasən yüz min dərdə dəvasən
dərt qapıdan gələndə sən bacadan qovarsan

Üzərlik kök üzərlik başında börk üzərlik

çıxdım savalan dağına dedim barı biçarə
dedi bu dərdə çarə dedi get üzərliyi sal oda de 1 - 2 - 3- 4- 5- 6 -7
qada bala getdi
qohum ola yad ola gözü bu odda yana
..............

فایل صوتی کامل شعر  لینک زیر

لینک فایل صوتی شعر بالا به صورت کامل

تصرّف ناجوان مردانه آذربایجان توسط کریم خان زند

 فتحعلی خان افشار ارشلو کیست؟؟

فتحعلی خان افشار ارشلو یکی از امرا و سرداران نادرشاه ، متولد اورمیه. او در بیشتر جنگ‌هایش در سپاه و اردوی نادر بوده و در اردوکشی به هندوستان پیشرو سپاه فاتح هند بود و رتبه و منصب وی در سپاه نادری چرخچی باشی بوده است وی در سال 1727 میلادی مامور فتح قلعه کلات در اطراف قندهار بود

او که پس از مرگ نادرشاه خان والایات اورمیه و تبریز شد ،برای یکپارچکی ولایات آزربایجان کوشید حاکم خانات تبریز- اورمیه- اردبیل- گنجه - قره باغ و غیره بود

و در اوج قدرت خود دارای سپاهی 12 هزار نفره بود.

در سال 1165 ه. ق ، بعد از کشته شدن نادر شاه  در کشور ایجاد هرج و مرج می‌نمودند بعد از فوت محمد حسن‌خان، فتحعلی خان افشار اَرشلو و شهباز خان دُنبلی بجانب آذربایجان حرکت می‌کنند اهالی تبریز از ورود و مقدم فتحعلی خان افشار اورمیه که اسم و آوازه‌اش در کشور اشتهار داشت و اغلب سران و سرکشان آذربایجان مقهور و مغلوب او بودند جانی تازه یافته به استقبال وی شتافتند و با پذیرایی محترمانه وارد تبریز کردند و او را والی و سردار خواندند. فتحعلی‌خان در مدت چهار ماه  به کفایت و کاردانی خود آنچه لازمه امور ریاست و مردم‌داری بود فراهم آورد. ایلات آذربایجان را مطیع خود ساخت  و مردم را از شر غارت ها و حملات آزاد خان افغان نجات داد.

در سال 1752 میلادی کریم خان زند به بهانه تصرف آذربایجان به اورمیه و تبریز لشگر کشید و با مقاومت فتحلی خان افشارمواجه شد در این جنگ کریمخان نزدیک شهر میانه شکست خورد و به شیراز فرار کرد و سربازان فتحعلی خان افشار به دنبال او رفتند در نزدیکی مکانی به نام قمشه دوباره زندیه را شکست دادند و برادر کریمخان یعنی اسکندرخان را اسیر و اعدام کردند.

سپس ولایات ازربایجان بدست خان های قاجاری یعنی محمد حسن خان قاجاری افتاد که حاکم شمال ایران بود و فتحعلی خان تحت جکومت او در آمد، اما او نیز در سال 1759  توسط خیانت یارانش کشته شد و دوباره فتحلی خان حاکم آزربایجان شد.

اما در سال 1761 کریمخان دوباره به آزربایجان لشگر کشید.

پس از فتح تبریز و جنگ با ایلات شاهسون، عازم اورمیه شد ، کریمخان با در طول راه با تمام خائنین به فتحعلی خان همدست شد و پیمان دوستی بست ،  لشگر کریم خان به قلعه اورمیه از هر جانب  و دروازه های شهر یورش میآورند ... رادمردان کاردیده افشاری با استفاده از کوچکترین غفلت خصم دسته دسته از دروازه ها بیرون آمده و بر دشمن می‌تازند در هر حمله و یورشی تلفات جانی و خسارات مالی بر دشمن وارد می‌آورند.

اما مدت این محاصره به طول انجامید ( 9 ماه مقاومت مردم اورمیه) در نهایت به علت کمبود آذوقه و سرما، هیچ گونه موفقیتی حاصل طرفین نمیشود، تصمیم به صلح میگیرند

و حکومت اورمیه را به رستم‌خان بن مهدی‌خان قاسملو محوّل میکنند.

خان زند به طرف دارالصفای‌ خوی حرکت نموده و چون به مرند رسید گزارش دادند که طایفه بلباس و منگور ساکن محال لایجان دست تطاول به نواحی اورمیه دراز داشته‌اند. کریم‌خان زند می‌دانست که گوشتمالی آن طایفه از عهده‌ی سردار اورمیه برمی‌آید. برای همین به اتفاق علی محمد خان زند و هشت هزار دلیر به جنگ آنها فرستاد و آنها را در هم شکسته و غائله را خوابانده و سربلند، پیروز میدان می‌شود.برادر فتحعلی‌خان هر روز به او گوش‌زد می‌کرد که این کریم‌خان زند با تو دشمن دیرینه است، هرگز کینه‌ی برادرش اسکندرخان‌ که به دست تو کشته شده از یاد نمی‌برد و به دنبال نقشه و حیله است و بهتر است خود را فراری دهی و به تبریز برنگردی ولی فتحعلی‌خان توجهی به اظهارات برادر نکرده از راه بناب روانه تبریز می‌شود.بعد از آن وکیل زند همراه  فتحعلی‌خان به قمشه ] شهر رضا[  اصفهان حرکت نمودند، قبر برادر کریم‌خان در آنجا قرار داشت، وکیل زند از سردار اورمیه می‌پرسد «این کدام منزل است که ما رسیده‌ایم؟». سردار بی‌تأمل جواب می‌دهد، «همان مکانی که تو از صدمات و حملات دلاوران افشار و افغان فرار کردی و برادرت اسکندرخان‌ با شمشیر من کشته شد». او می‌دانست که پیمان کریم‌خان مانند ایمان او دروغ است. کریم خان تصمیم به کشتن فتحعلی‌خان می‌کند.

در نزدیکی اصفهان، بر سر مزار برادر کریمخان اسکندر‌خان حاضر میشوند و در همان محل (قمشه) ، و فتحعلیخان  حاکم عادل آذربایجان را در سال 1763 میلادی  به خونخواهی مرگ برادرش ناجوانمردانه  و در یک میهمانی ، به دار آویخت.

منابع:

  تاریخ عمومی آذربایجان، احمدکاویان پور، ص 194

ر.ک: محمد قولوخان افشار ارومی در تشکیل دولت فدرال ملی، مصطفی سعدآبادی، ص

Dəlili H. Fətəli xan Əfşarın Azərbaycan dövləti yaratmaq təşəbbüsü. (XVIII əsrin 50 - 60-cı illəri) Azərb. EA Xəbərləri tarix fəls. və hüquq seriyası, 1975, N: 1. s. 40.

Ənvər Çingizoğlu, Fətəli xan Araşlı-Avşar, Bakı: Mütərcim, -72 səh

 اردبیل شهری م.ق 3جو مین ایللرده گوتیوم و آراتا قوْوملارینین یئرلَشیم یئرلری اوْلوبدور، شهرین آدی حدودالعالم، مسالک و ممالک کتابلاریندا «اردویل»، م 8جی یوٌزیلده ارمنی مورّخی لئووْند کتابیندا «ارت ویت» ثبت اوْلونوبدور،  حموی (617ه) »آرتاویل» و فردوسی اردبیل شکلینده یازیبدیر، اردبیل سؤزونون اسکی شکلینده کی آرد و آرتا بؤلومونو و یئنه ده آراتا قوْومو آدی و اوْرارتو سؤزونون اصلی کؤکونده آرتتا سؤزلرینی یان یانا قوْیدوقدا بوُ سؤزلرین بیربیرینه باغلی اوْلدوغونو گؤرمک اوْلار (قایناق: ارشادی¬فر، دیلماج، سایی 28-29)، البته آرتا سؤزونون آردینداکی بئل سؤزو بوُ شهرین بؤیوک بیر داغین اتگینده (ساوالان داغینین بئلینده و اتگینده) اوْلماسینا اشارتدیر و معناجا ساوالان داغینین اتگینده اوْلان آراتا قوْومونا عاید یوُرد دئمکدیر. اردبیل¬ شهری اسلامدان قاباق و سوْنرا چوْخ واختلار آذربایجانین مرکزی و ان اؤنملی شهرلریندن اوْلوبدور؛ بوُ شهرین آدی ایلک دفعه سوُمئر ساخسی‏لاریندا اَرَتاَ شکلینده گلیبدیر (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل).

ارک سؤزلویو - اسماعیل جعفرزاده

تیراندازان عقاب هون

هونها شانگ-جون را مورد حمله قرار دادند. سرکرده امپراتور ضمن تعقیب مسئله برای جنگ با هونها فرد سرشناسی از کاخ را به همراه سربازان مجرب اعزام کرد.زمانیکه سرکرده کوانگ به همراه دهها نفر سرباز از اردوی خود جدا شده بود سه سرباز هون را مشاهده نمود و از نزدیک با آنها به جنگ پرداخت. سه سرباز هون به عقب برگشته یعنی برخلاف حرکت اسب بر روی آن قرار گرفته و تیراندازی می کردنند. سرکرده اعزام شده از کاخ را زخمی کرده و همه سربازان او را کشتند. سپس سرکرده کاخ به نزد فرمانده رفت و سرکرده کوانگ گفت: * اینها تیراندازان عقاب هستند*( این عبارت به خاطر استفاده بیشتر از پر عقاب مورد استفاده قرار گرفته بود). بنابه بعضی از یادداشتهای قدیم چین در این گونه تیرها پرهای تیز و بزرگ دم قاراقوش-عقاب(Qaraquş) بکار می رفت. باز هم بنابه بعضی از یادداشتهای قدیم چینی عبارت فوق تنها در مورد * تیراندازان ماهر* به کار میرفت.

از کتاب امپراطوری هون ( 2) نوشته بها الدین اؤگل - ترجمه علی داشقین

حاضیرلایان ( کورشاد )

Kartal Hun okçuları

Hunlar şang-cunı saldırdı. Emperor lideri bu Saldırışi düşünüb ve bir ünlü adamı öz Sarayından tecrübeli askerler ile gönderdı. Olduğunda kuvang Lideri onlarca askerler ile kendi ordusundan ayrı tüştü 3 Hün askerin gördü ve yakindan onlarina savaşdı.o 3 Hün askeri geri dönüller yani Atlar üzeride Atları arka sayı ok atıb ve geri dönürler

Onlar Saraydan gönderilen Liderini yaralamış ve onun tüm askerlerini öldürürler. Sonra Saray başkanı, komutanın yanına gedir ve Kuvang başkanı ona söyleyir:”onlar Kartal okçularıdılar”.

(Bu ifade Araya gelmesi Kartal tüylerinden daha fazla kullanım için kullanıldı )

Bazı eski Çin notlara göre bu Oklarda Kartalın Keskin ve büyük tüylerinden kullanıldı (Qaraquş)

Yine de bazı eski Çin notlarında başdaki ifade “Vasıflı (yetenekli) Atçılar” sözü de gelmişti

آزربایجان داکی تورکلرین گئییم پارچالاری ( قادین لار)
عرق چین - آراقچین = قادین پاپاغی
 عرقچین: کلاهی به صورت دایروی در زیر چادر، برای پوشانیدن موها است .این کلاه با جوهرات و تزئینات تئزنی میشد .  این کلاه مانع افتادن روسری ابریشمی ( یایلیق) و یا چادر از سر میشود .


یایلیق= روسری تابستانی بزرگ یا روسری

چادیرا :
 پوششی برای سر و تن بوده ، اغلب به رنگ سفید . زنان وقتی از خانه بیرون میرفتند آن را بر روی عرقچین به سر میکردند، این پوشش برای دختران کوچک  و پیرزنان واجب نبود .



آرخالیق:
پوششی مابین پالتو و خلعت بوده ، بیشترین گستردگی را در پوشش آذربایجان دارد، این پوشش را هم زنان و هم مردان میپوشند .


تومان:
دامنی گشاد و بلند بوده بر روی شلوار پوشیده میشود . البت از زیر این نیز زیر دامنی پویشده میشد . 


و قادین آیاق قابیسی
در نهایت کفش های زنانه بزک شده به تزئینات مختلف





Qadın papağı - araqçın
Bir çox qadınlar baş yaylığının altında
lövhəvari şəkildə tikilmiş, qızıl
nişanlarla bəzədilmiş araqçın
gəzdirirdilər. Araqçın bir neçə funksiya
daşıyırdı: o, saç düzümünü qorumalı
saçı özgə baxışlarından gizlətməli idi
Lakin, araqçının əsas təyinatı onun
üzərindən bağlanan ipək baş yaylığının
sürüşüb düşməsinin qarşısının alınması idi

Çadra
qadın baş örtüyünün bir hissəsidir
Adətən, ağ rəngdə olurdu.Qadınlar
evdən çıxanda, onu araqçının üzərindən
geyinərdilər. Yalnız kiçik qız uşaqları
və yaşlı qadınlar küçəyə çadrasız
çıxa bilərdilər

Arxalıq
palto ilə xalat arasında orta geyim
Azərbaycanda ən geniş yayılmış üst
geyimidir. Onu həm qadınlar, həm də
kişilər geyinərdilər

Tuman
Üst tuman gen və uzun olurdu ki
bütünlüklə şalvarı, alt və orta
tumanların üzərini örtsün.
Müxtəlif bəzəklərin, naxışların
nişanların altından yalnız
ayaqqabılar seçilərdi

və Qadın ayaq qabısı

خانیم Xanım و خاتین xatın- xatun، قادین qadın - kadın ، بیگم (بَییم)  bəyim -bəgim و آرواد arvat- arvad :

اشاره : کلمات خانیم و خاتین، قادین، بیگم (بَییم) و آرواد، در زبان ترکی بمعنای :  زن، بانو، همسر (زن) می باشند.

خانیم و بیگم
خان+ ایم ،  بَی(بگ)+ایم . در تورکی علامت تنثنیت وجود ندارد و این پسوند ( ایم) پسوند احترام است . مثلا تانریم، افندیم و به خاطر کثرت استعمال در مورد زنان این  دو واژه برای خانم ها بکار رفته است .( دیل دنیز ، اسماعیل هادی)
لازم به ذکر است خان و بَگ هردو به مفاهیم بزرگ ایل  و ملت میباشند. 

خاتین یا خاتون
این واژه در نوشته های اورخون به صورت کاتون katun – katon  آمده است بعدها تبدیل به حاتون و خاتون شده
امروزه  به صورت کادین kadın در ترکی ترکیه و قادین qadın در ترکی آذربایجانی رواج دارد.

بخشی از نوشته های اورخون
kañım ilteriş ḳaganıg ögim ilbilge ḳatunıg
ögüm ilbilge ḳatunı [anam İlbilge kraliçeyi]
نوشته های کتاب کهن ایرک بیتیک
 ETü: [ Irk Bitig, <900]
avınçu ḳatun/χatun bolzun [cariye kraliçe olsun] ETü:
نوشته های دیوان کاشغری
[ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073]
kātūn [[Afrasiyab'ın kız soyundan gelenlere (hakan sülalesinden kadınlara) verilen ad]]

کلمه آرواد یا آرواد
1- از کلمه " اوراقوت " در ترکی قدیم به معنی زن. (احتمالا بعنوان پیوند دهنده نسل ها) این ریشه در کلمه ی قزاقی اورپاق، بمعنای نسل نیز بکار رفته است. ( کتاب دیل دنیز، اسماعیل هادی )

2- آر = ار (مرد) + پات (نقیض و مقابل ) = نقیض مرد.

3- از طرفی در زبان غنی تورکی نه به جنس زن، بلکه به زن شوهر دار " آرواد " می گویند. بعبارتی وقتی می خواهند بگویند فلان زن شوهر دار است می گویند: " اری واردیر " یا " آرواددیر ".


قیز (دختر)، آرواد (زن شوهردار)، خانیم (در اصل تئنیث خان بمعنای زن بزرگ)، خاتین (خاتون : بانوی بزرگ و زنان اکابر و زن شوهر دار و خطابه محترمانه به زن)، بگیم (خانم بزرگ) قادین و … واژه‌هایی هستند که ترکان برای نامیدن جنس مؤنث به کار می‌برند و هر یک در سن یا موقعیت اجتماعی مشخص کاربرد دارد.

بایرام  bayramدر زبان ترکی از ریشة «بایراماق» bayırmaq یعنی جشن گرفتن است.

«بای bay» یا صورت دیگر آن «بیگ bəy» در زبان ترکی به معنای ثروتمند، بزرگ، عظیم و سعادتمند، داماد. رئیس طایفه و امیر است.
لقب اعیان. فرمانروایی که در رأس یک «بوی boy» (ایل)  قرار می‌گرفت.
وظایف او عبارت بود از: حفاظت از پیوندهای درون قبیله، اجرای حق و عدالت و دفاع از قبیله در برابر حملة دشمن. بیگها با در نظر گرفتن جسارت، قدرت مالی و حسن شهرت انتخاب می‎شدند. با گذشت زمان و افزایش قدرت و امکانات بوی‎ها، وظیفة بیگ نیز صورت موروثی یافته و به جز در موارد استثنایی، از حالت انتخابی خارج شد. عنوان بیگ از زمان مته خان mətə xan(موتون یعنی بیگ تون) موجود بود و تاریخی 2300 ساله دارد. از سدة 11 میلادی، معنای بیگ گسترش یافته و تا زمان ما نیز ادامه یافته است. در فارسی Beyg تلفظ می‌شود. به صورت «بای» و در معنای ثروتمند و مالدار وارد زبان عربی و به صورت Big و Beg وارد زبان انگلیسی شده است. فعل «بَاَیَ» به معنای فخر فروخت، نیز وجود دارد. همچنین «البیک» (جمع آن بکوات یا بیکات) نیز در عربی به معنای لقبی کاربرد دارد که به فرزندان وزراء و افراد سرشناس و صاحبان مال و نفوذ داده می‌شود. لقبی اختصاری دریادار و فرماندار.

ریشة واژة «بایرام» نیز از اینجاست. یعنی «بایماق» baymaq یعنی بزرگ شدن. «بایینماق» bayınmaqیعنی آباد شدن. «باییندیر» bayındır یعنی آباد( نام یکی از روئسای ایلات 24 گانه اغوز ) واژة «بایرام» نیز در واقع به معنای جشن بزرگ است.


افراد هر ملتی متناسب با محیط جغرافیایی و ساختار باورهای خود، روزهایی را به عنوان عید جشن می گیرند. اگرچه «بایرام» در معنای کلی به معنای «جشن» است ولی چون مهمترین جشن در میان ترکان، جشن روز آغاز بهار است، از آن به عنوان «بایرام» در معنای کلی نام برده می شود. آنچه که روشن است جشن آغاز بهار در ابتدا فاقد هر گونه درونمایة دینی بوده و تماماً با آیینهای کشاورزی ارتباط داشته است ولی با گذشت زمان این جشن پیچیده تر شده و در ساختار باورهای اساطیری و دینی ترکان جای گرفته است.


عید نوروز زیباترین و قدیمی ترین روز برای سپاسگزاری از خداوند و روز خروج ترکان از ارکنه قون[2] است. آیینی که در نقطة مشترک فهم، اندیشه و رفتار ترکان جای گرفته است. قدیمی ترین مراسم ترکان که مفاهیم طبیعت، خدا و انسان را در محدودة دینی گؤگ ترکها یعنی باورهای شمنی و قامها در برمی‌گرفت.[3] این عید در میان ترکان که بانی این عید باستانی هستند، با نامهای مختلفی چون اولوسون اولو گونو ulusun ulu günü(روز بزرگ ایل)، یئنگی گون yengi gün(نوروز)، قوجا بایرام qoca bayram(عید باستانی)، شکر بایرام şəkər bayaram(عید شیرین)، یاز بایرامی yaz bayramı(عید بهار)، سلطان بایرام sultan bayram (عید بزرگ) ... نامیده می‌شد.

بایرام - (Bayram) جشن. عید. خوشحالی. خوشبختی. شادی. زیبایی. نوعی از پارچة مخصوص بافت ریسمان که شبیه به متقال عراقی امّا از آن نازکتر است. به صورت بهرام و پدرام وارد زبان فارسی و به صورت «بیرام» وارد لهجة سوری زبان عربی  شده است.


qaynaqlar

اؤتوکن سؤزلوگو. جلد 2. ص 513؛ آلتایجا تورکجه سؤزلوک. امینه گورسوی. آنکارا. 1991. ص 37؛ چاغاتای دیلینین ایضاحلی لغتی. سین کیانگ. 2002. ص 100؛ درله مه سؤزلوگو. جلد 2. آنکارا. 1965. ص 584؛ ارک سؤزلوگو. اسماعیل جعفرزاده . تبریز. 1389. ص 557؛ قاشقای سؤزلوگو. اسدالله مردانی. «بهرام» باشلیغی؛ قاموس اعلام ترکی. شمس الدین سامی. جلد اول. ص 278؛ ترکمنجه تورکجه سؤزلوک. طلعت تکین. آنکارا. 1995. ص 54؛ «توروز» سؤزلوگو. حسن بیگ هادی. تبریز. 20013. «بایرام» باشلیغی. تورک دیلینین اتیمولوژیک سؤزلوگو. حسن ارن. آنکارا. 1999. «بایرام» باشلیغی.


[3] . برای آگاهی بیشتر دربارة خاستگاه ترکی عید نوروز ن.ک:

-Türklerde YılbaĢı ve Bahar Geleneği / Prof. Dr. Ahmet Pirverdioğlu. Turkler. Cilt 3. Ankara. 2002. S.44